Leefstijl als medicijn

Een patiënt die kampt met een ernstige depressie, bipolaire stoornis of psychose loopt dubbel zoveel risico op obesitas, diabetes of hart- en vaatziekte en tien keer meer kans op chronisch longlijden. Zijn levensverwachting is navenant gemiddeld vijftien jaar korter dan die in de algemene bevolking.

De oorzaken van die verminderde levensverwachting zijn erfelijke belasting, omgevingsfactoren, bijwerkingen van medicatie en ongezonde leefgewoontes. “Sinds lang weten we dat bepaalde psychofarmaca, in het bijzonder sommige antipsychotica, het risico om een metabool syndroom te ontwikkelen aanzienlijk verhogen”, zegt hoofdarts professor Filip Bouckaert. “Het UPC KU Leuven heeft veel bijgedragen tot de wetenschappelijke kennis hierover, met als gangmakers mijn collega’s en psychose-experts Marc De Hert en Ruud Van Winkel.”

Wetenschappelijke evidentie

In 2020 verscheen in World Psychiatry een meta-review¹ over leefstijlpsychiatrie, die 45 studies includeerde. Psychomotorisch therapeut professor Davy Vancampfort was medeauteur. “Die referentiestudie bevestigde het belang van een gezonde leefstijl in de preventie en behandeling van onder meer angst, depressie, bipolaire stoornis en psychose”, gaat de hoofdarts verder. “Voldoende bewegen. Gezond eten. Goed slapen. Niet roken. Het zijn allemaal leefstijlinterventies die dus zowel psychiatrische als somatische problematieken verminderen of voorkomen. Daar is voldoende wetenschappelijke evidentie voor. Het is nu zaak om in te zetten op de implementatie in een behandelplan.”

Leefstijl in elk zorgprogramma

“Binnen ons ziekenhuis zetten we al jaren sterk in op psychomotorische therapie als onderdeel in een zorgplan”, vervolgt professor Bouckaert. “Denk maar aan het aanbod ‘Bewegen op voorschrift’. Nu verruimen we de scope nog. Ook slaap, voeding en rookstopbegeleiding krijgen een prominente plaats in het zorgprogramma.

We kunnen daarbij rekenen op medisch-somatische zorgopvolging door vijf huisartsen onder leiding van professor Mieke Vermandere op campus Kortenberg, en op campus Gasthuisberg op de expertise van collega’s van UZ Leuven. In het elektronisch patiëntendossier komt er trouwens een aparte tool om het metabool syndroom beter te kunnen opvolgen.”

Samen sigaret opsteken voorbij

“Weet je, ik heb de jaren nog meegemaakt dat een psychiater in het ziekenhuis samen met patiënten een sigaret opstak… Die tijd is gelukkig voorbij. De inzichten over het belang van een gezonde leefstijl zijn gekeerd. Een gezonde leefstijl is een krachtig medicijn. Het bewustzijn groeit dat dat integraal deel moet uitmaken van elk behandelplan.”

Aangetoonde associaties tussen leefstijl en risico op psychisch lijden

• meer bewegen & minder risico op depressie
• roken & verhoogd risico op depressie en psychose
• suikerdranken & hoger risico op depressie
• slaapverstoring & hoger risico op depressie, angst en psychose

¹ Firth J. et al. A meta-review of “lifestyle psychiatry”: the role of exercise, smoking, diet and sleep in the prevention and treatment of mental disorders. World Psychiatry 2020;19:360-380