Rookgedrag in de psychiatrie: een dodelijk probleem

Op uitnodiging van prof. dr. Mieke Vermandere sprak de Australische prof. dr. Renee Bittoun, wereldautoriteit in rook(stop)beleid, vorige week in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven. Tijdens haar presentatie bevestigde ze de voordelen van een actief rook(stop)beleid.

"Alle Australische psychiatrische ziekenhuizen zijn vandaag rookvrij. Al decennia. Met goede resultaten, er brak nergens grote onrust uit. De weerstand bij ziekenhuizen is gebaseerd op onjuiste informatie. Het klopt dat nicotine psychiatrische symptomen kortdurend kan verlichten, maar we weten ook dat roken de alcoholconsumptie verdrievoudigt en samenhangt met andere afhankelijkheidsproblematieken." 

Personen met langdurige psychische problemen roken vaker én meer. In het Westen wordt ongeveer de helft van alle verhandelde sigaretten verkocht aan mensen met een psychische aandoening. Acht op tien patiënten met een met een verslavingsproblematiek of psychotische aandoening is tabaksafhankelijk. "De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) ligt gemiddeld 10 tot 20 jaar lager", vertelt prof. dr. Mieke Vermandere aan MediQuality. "Ongeveer 50% van die oversterfte is rechtstreeks of onrechtstreeks te wijten aan rookgedrag." 

Urgent probleem

De Hoge Gezondheidsraad (HGR) spreekt over een urgent probleem dat een gepaste oplossing verdient. Volgens de HGR zou een rookstopbeleid integraal deel moeten uitmaken van het management van EPA- patiënten. De GGZ- sector moet roken beschouwen als een verslaving, niet als een vrije keuze of leefstijl, aldus de gezondheidsraad.
 
Dat de uitdaging groot is, bevestigt Mieke Vermandere: "Stoppen met roken is moeilijker voor personen met een psychische kwetsbaarheid omdat ze vaak minder sociale steun genieten en omdat nicotine bepaalde psychiatrische symptomen onderdrukt. Anderzijds kan cognitieve achteruitgang, bijvoorbeeld als gevolg van onderbehandelde psychose het moeilijker maken om te stoppen. Met andere woorden: het is ingewikkeld."

Vermandere: "Zorgverleners en psychiatrische ziekenhuizen voelen vaak weerstand tegenover rokende patiënten. We weten bijvoorbeeld dat patiënten met een EPA in het algemeen minder goede zorg krijgen en een minder kwalitatieve rookstopbegeleiding. Men vreest dat een actief rookstopbeleid tot een mentale terugval of onrust kan leiden. Begrijpelijke zorgen, die echter niet kloppen. Op plaatsen waar men een streng rookbeleid invoert, zijn er vaak minder discussies. Een verbod heeft het voordeel van de duidelijkheid."

Voordelen rook(stop)beleid

Op uitnodiging van Vermandere sprak de Australische prof. dr. Renee Bittoun, wereldautoriteit in rook(stop)beleid, vorige week in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven. Tijdens haar presentatie bevestigde ze de voordelen van een actief rook(stop)beleid. "Alle Australische psychiatrische ziekenhuizen zijn vandaag rookvrij. Al decennia. Met goede resultaten, er brak nergens grote onrust uit. De weerstand bij ziekenhuizen is gebaseerd op onjuiste informatie. Het klopt dat nicotine psychiatrische symptomen kortdurend kan verlichten, maar we weten ook dat roken de alcoholconsumptie verdrievoudigt en samenhangt met andere afhankelijkheidsproblematieken."
 
Bittoun: "Op lange termijn is roken nefast, ook voor je mentale gezondheid. Onderzoek associeert roken én nicotine-inname via de e-sigaret met suïcide-gedachten, depressieve symptomen en een negatieve perceptie van je mentale gezondheid. Omgekeerd leidt een rookstop niet tot een duurzame toename van psychiatrische symptomen, integendeel: na een rookstop zijn patiënten kalmer, minder receptief voor stressoren en minder volatiel."
 
Bittoun: ‘Na een rookstop zijn patiënten kalmer, minder receptief voor stressoren en minder volatiel.'

Meerderheid wil stoppen

Een grote meerderheid van patiënten wil graag stoppen met roken. "Jammer genoeg denken zorg- en ziekenhuismedewerkers nog te vaak dat het onbegonnen werk is", aldus Bittoun. "Zo is een rookstopbeleid opzetten moeilijk. Voor je ermee begint, moet iedereen op dezelfde golflengte zitten. Dat is stap één. Daarna moet je kijken welke ondersteuning helpt om te stoppen. Klassieke Nicotine Replacement Therapie (NRT) is een waardevolle piste. Wel merk je dat EPA-patiënten gemiddeld veel hogere nicotinespiegels in het bloed hebben dan rokers buiten een GGZ-context. Dat moet je in rekening brengen. 
Bittoun: ‘EPA-patiënten hebben veel hogere nicotinespiegels in het bloed dan rokers buiten een GGZ-context.'
 
"Het is bijvoorbeeld belangrijk om een nicotinepleister te kiezen die sterk genoeg is. Lichte pleisters zullen bij deze doelgroep amper effect hebben. Beschuldig patiënten dus niet dat ze te weinig motivatie tonen, vermoedelijk volstaat de therapie gewoon niet."

Gecombineerde NRT-strategieën

Bittoun verwees ook naar Nortriptyline en Naltrexone als medicamenteuze opties. In België betaalt het Riziv Champix en Zyban terug. "Er zijn meerdere pistes", vervolgt Bittoun. "Wat voor de ene patiënt werkt, werkt voor de andere niet of minder goed. Om die reden is het belangrijk om verschillende NRT- en farmacologische strategieën uit te proberen, eventueel gecombineerd. Bittoun weerlegde de klassieke bezorgdheid rond ongezond hoge of te snelle nicotine-innames. "Een pleister bevat lang niet zoveel nicotine als een klassieke sigaret. Bovendien wordt de nicotine veel trager afgegeven. Wie een pleister draagt en toch blijft roken, hoeft geen overdosis nicotine te vrezen. We zien dat die pleister ervoor zorgt dat je net minder gaat roken. Dat is vaak een eyeopener voor patiënten, het toont dat pleisters wel degelijk iets veranderen. Vanuit dat inzicht kan je een volgende stap zetten." 

Bittoun beklemtoonde dat je patiënten best positief benadert. Zeuren of met de vinger wijzen werkt niet. "Organiseer dan liever een rookstopgroep naar AA-model. Het valt op hoezeer patiënten in zo'n groep de competitie aangaan om minder te roken."

Methadon overdosis na rookstop

Na een volledige rookstop verandert de manier waarop je lichaam alcohol en cafeïne opneemt. Je hebt er minder van nodig voor een vergelijkbaar effect. Hetzelfde geldt voor bepaalde psychofarmaca. "Stem die medicatie nauwkeurig af op de rookstop", adviseert Bittoun. "Methadon-overdosissen komen na een rookstop." 
 
Een beleid dat inzet op minder roken werkt niet volgens de Australische professor. "Dan zie je compensatiegedrag: mensen trekken harder aan hun sigaret en roken die tot de laatste millimeter op. Zo gaan potentiële gezondheidswinsten verloren." Ook van de e-sigaret is ze geen voorstander. Volgens de Belgische Hoge Gezondheidsraad (HGR) moet die e-sigaret als rookstopmiddel onderzocht en overwogen worden. Ook in een psychiatrische setting. Harm reduction is een van de belangrijkste argumenten. Wie erin slaagt om de brandbare sigaret in te ruilen voor een elektronische, doet op gezondheidsvlak een goede zaak. De Australische tegenhanger van onze HGR formuleerde een tegengesteld advies.
 
Bittoun: "De e-sigaret is ontworpen om je zo snel mogelijk verslaafd te maken aan nicotine. Nicotine in een e-sigaret bereikt nog sneller ons brein dan nicotine in een brandbare sigaret. Nicotine is niet onschuldig. De stof beïnvloedt de hersenontwikkeling bij jongeren negatief en bestendigt een reeks psychiatrische symptomen zoals stemmings- en angststoornissen. Als je stopt met roken via de e-sigaret blijven die symptomen bovendien hardnekkiger aanwezig dan als je stopt via NRT. Gezien het uitgesproken verslavend effect van e-sigaretten vraag ik me bovendien af: wat is de exit strategie op iets langere termijn?"
 
De e-sigaret als rookstopmiddel? Daarover zijn de Belgische HGR en haar Australische tegenhanger het oneens.
 
Mieke Vermandere werkt momenteel met een internationaal team aan een BMJ- aanbeveling rond effectieve rookstopmiddelen in een psychiatrische context. Renee Bittoun zit mee in het expertenpanel dat het advies opstelt. Vermandere hoopt dat Belgische ziekenhuizen het zullen lezen. "We kunnen meer doen op dit vlak. Binnen het UPC KU Leuven is de kinder- en jeugdspsychiatrie intussen volledig rookvrij. We moeten daar ook in onze volwassenenafdelingen naar streven."

Meer info?

| Het Vlaams Instituut Gezond Leven zet vanaf dit jaar in op een rookbeleid in Vlaamse ziekenhuizen.

| Advies Hoge Gezondheidsraad: e-sigaret en rookstopbeleid bij mensen met een psychische kwetsbaarheid (hoofdstuk 6)

| Hoe stoppen met roken? (Vlaams Instituut Gezond Leven)  

Lees 'Rookgedrag in de psychiatrie: een dodelijk probleem' | MediQuality